Le romancier hongrois László Krasznahorkai est le lauréat du prix Nobel de littérature 2025 -la distinction ultime pour un écrivain. Selon plusieurs bookmakers, cités par le journal français Libération, il faisait partie des grands favoris, avec l’écrivain japonais Haruki Murakami, l’éternel «presque». Le romancier et cinéaste, âgé de 71 ans, est présenté comme un «maître de la dystopie», cet art d’imaginer un futur sombre et apocalyptique, construit au moyen de l’actualité chaotique du présent, pour avertir les hommes des dangers qui les guettent. L’Académie Nobel de Stockholm a salué une «œuvre convaincante et visionnaire qui, au milieu d’une terreur apocalyptique, réaffirme le pouvoir de l’art».
Van deze schrijver die ik nooit heb ontmoet, bewaar ik een herinnering aan de dood. Wat ik ‘ontmoeten’ noem, is lezen; iemand lezen is ontmoeten, hem thuis ontvangen in stilte en eenzaamheid, met hem in dialoog gaan volgens het woord van René Descartes, hem de sleutels geven zodat hij een kier kan openen in de intimiteit; het is ook luisteren (luisteren is een vorm van gastvrijheid, respect, fatsoen), hem wel of niet accepteren. Een herinnering aan de dood, heb ik gezegd. Want de herinnering aan het werk van deze schrijver, dat voor mij nog volkomen vreemd is, doet me denken aan een overleden oom. Zijn leven is een roman. Een tragedie. En de literatuur, vertelde hij me ooit, stelde hem in staat te leven, zijn huid te redden, zich te distantiëren van waanzin, zelfs als het was om zich mooi voor te doen, om een imaginaire gelukzaligheid te veinzen. Zijn koortsachtige en met teer besmeurde handen hielden altijd een boek vast. Die was zijn ultieme toevluchtsoord, in een wereld die hem uiteindelijk had verteerd, die hem had laten walgen. Zijn bolle ogen getuigen van een man die veel heeft gelezen.
In mijn familie wordt verteld dat Ousmane een mooi leven had. Een leven dat als succesvol wordt gezien volgens de manier waarop onze samenleving succes definieert: een huis, een vrouw, een auto en, waarschijnlijk, kinderen; rijkdom in materiële zin, kortom. Hij had al die dingen. Na schitterende studies in handel in Parijs besloot hij terug te keren naar zijn land. Zijn terugkeer was triomfantelijk, en zijn loopbaan een rij successen. In zijn huis, zo melden sommige familiebronnen, lagen bergen boeken: romans, toneelstukken, poëzie, korte verhalen, essays, enzovoorts. Zijn fascinerende cultuur stelde hem in staat urenlang een gesprek te voeren. Mensen lieten zich hem vaak naar de praatstoel zetten. Maar, aan het begin van de jaren negentig, kantelde zijn leven. Zijn vrouw, moeder van twee kinderen, overleed plotseling tijdens de bevalling. Uit deze onlosmakelijke beproeving kwam Ousmane, ondanks al zijn grote lezingen en zijn brede cultuur, nooit meer bij; hij was volledig vernield. Zelfs zijn kinderen hadden geen goede reden gevonden om zich aan het leven vast te klampen. Hij besloot tegen elk verstand in, om zich te troosten, een drinker te worden die leest. Een lichaam zonder ziel.
Nadat hij vrouw en kinderen had verloren, en zijn stedelijke leven ondraaglijk werd, besloten zijn naasten hem naar het dorp te brengen zodat het landelijke leven hem een hernieuwde zin om te leven zou geven. In werkelijkheid, en ik begreep dit pas laat, was deze manoeuvre niets anders dan het ontslaan van een dandypoet die een ongewenste figuur was geworden. In 2005, als mijn aantekeningen kloppen, legde hij zijn bagage neer in ons dorpje. Ik ben ermee opgegroeid terwijl ik hem zag worstelen met zijn hoogmoed en de resten van zijn leven van vroeger. Na vele eindeloze jaren van aanpassing en inzet was het hem gelukt zich te integreren in de landelijke, idyllische omgeving, waar de hanen ’s ochtends kraaien en het werk op het land overdag plaatsvindt. Zijn liefde voor lezen liet hem echter nooit los, ook al in een omgeving waar lezers met fascinatie en soms minachting werden bekeken. Bij vertrek uit Dakar en het spook van zijn desillusies had hij in zijn kleine reistas zijn altijd vrienden meegenomen, waaronder László Krasznahorkai. En de herinnering aan zijn verloren kinderen, een groot deel van zijn familie dat hem vrolijk achterliet.
Elke avond, op dit moment waarop kaarsen onze stappen en harten leidden – het was nog ver vóór de grote doorbraak van elektriciteit, dank zij het sociale beleid van president Macky Sall – nam hij afscheid van ons, om zijn in roodachtige koffer opgestapelde boeken te gaan lezen, onder een petroleumlamp die generaties oud was. Het gebeurde wel eens dat ik hem volgde, uit pure nieuwsgierigheid, om te zien wat hij deed. Hij las altijd, en lezen was voor mij een buitengewone bezigheid. Gefascineerd en met wijd geopende ogen verliet ik hem nooit voordat hij tot in de nacht uitgelezen had. Op een dag, opnieuw uit nieuwsgierigheid, had ik een van zijn boeken tussen mijn handen genomen. Op de kleurrijke kaft kon ik na enkele minuten een schrikwekkende naam mompelen die mij volkomen onbekend was: László Krasznahorkai. Toen hij mij zag spelen met het boek, stamelde zijn stem vol geheugende woorden in het Frans: «Het is een groot schrijver, de auteur van dit boek; het is mijn favoriete schrijver. Ik heb meerdere van zijn boeken gelezen.» Later ontdekte ik dat zijn kleine bibliotheek, die het enige overblijfsel was van zijn stedelijke leven, uitsluitend boeken van Krasznahorkai bevatte. Het zult begrijpen dat ik, met een zwaar hart, betreur dat ik deze boeken niet tegen de barbaren heb kunnen beschermen. Om ze te lezen, zodat wij wellicht dezelfde emoties konden delen…
Mijn oom is overleden toen ik begon te lezen. In zijn landelijke leven zal zijn verhouding tot alcohol altijd een raadsel blijven. Maar in een milieu waar zelfs de vermelding van deze verslaving een heiligschennis is, kan men vermoeden dat hij onvrij nuchter is geworden. Tijdens zijn verblijf in het dorp worstelde de voormalige bankier met een zwakke gezondheid en was hij een ijverig lezer van László Krasznahorkai. Het miauwen, het blaffen en het kikkeren verhinderden hem niet om dagelijks te lezen, en dieper nog, zijn leverancier van dromen. Hij las altijd dezelfde boeken eindeloos, aangezien het dorp geen boekhandel had, verre van. Als Ousmane nog in deze wereld was, zou hij blij zijn om de Hongaarse schrijver te zien, die hem vele jaren hand in hand door het labyrint van het leven heeft geleid, de allerhoogste prijs te zien winnen. Dat is ook de belofte van de literatuur: verbindingen smeden.
